نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 48 (پاییز 1383)

آمریکا برای تثبیت هژمونی خود و تکمیل فرآیند کنترل بر منابع، کنترل بر بازیگران و کنترل بر روندها و حوادث جهانی، نیاز به تغییرات جدی در شرایط، بازیگران و فرآیندهای منطقه خاورمیانه دارد. خاورمیانه از دیدگاه مباحث هژمونی، فرهنگی و جهانی سازی، ایدئولوژیک، اقتصاد و انرژی، ژئوپلتیک و بویژه از منظر امنیت ملی برای آمریکا دارای اهمیت اساسی و اولیت ویژه است. آمریکا برای دستیابی به اهداف خود در مباحث پیش گفته استراتژی، سیاست و طرحهای ویژه و با اولویتی در خاورمیانه دنبال می نماید. این مقاله به بررسی طرح خاورمیانه بزرگ، ابزار آمریکا در اجرای آن، موانع تحقق اهداف و تاثیرات این طرح بر جمهوری اسلامی ایران می پردازد.

سابقه مبحث نرم افزار گرایی در سیاست خارجی آمریکا به دهه هفتاد قرن بیستم می رسد، با این حال نظریه پردازی در ارتباط با آن پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق توسط برخی از اندیشمندان و نظریه پردازان آمریکایی شیوع بیشتری یافت. سیاست خارجی اعلامی آمریکا پس از فروپاشی اتحاد شوروی حول این سیاست شکل گرفته است و نظریه پردازان همواره در این رابطه به دولت آمریکا توصیه هایی داشته اند. روی کارآمدن نومحافظه کاران و برداشت آنان از وضعیت جهانی و تاکید آنها بر استفاده از قدرت نظامی برای رسیدن به اهداف سیاسی سبب شده است این کلیدواژه و مفهوم آن به نقد گذاشته شود...

اگر چه تصمیم های حساس و محوری در سیاست خارجی آمریکا، بر عهده شخص رئیس جمهور است، اما درک این نکته در خور توجه است که تمامی این تصمیم ها مبتنی بر پشتوانه تحلیلی - کارشناسی در ساختار تصمیم سازی این دولت می باشد. در نوشتار حاضر نویسنده تلاش می نماید تا تصویر نسبتا جامعی از بازیگران و میزان سهم آنها در فرآیند تصمیم گیری در آمریکا را ارایه نماید. برای این منظور نخست «الکوی ترکیبی» مبتنی بر الگوی عمومی سیستم ها، برای تحلیل و درک سیاست خارجی آمریکا طراحی و ارایه نموده که در آن عناصر مقوم در پنج لایه نهاده، جعبه تحلیل، داده، محیط و بازخورد فهرست شده و نوع ارتباط بین آنها مشخص شده است...

برای پاسخ به این پرسش که «بحران عراق چه تاثیری بر نظام بین الملل داشته است؟ » در این مقاله نخست به مفهوم نظام بین المللی و منطق تحول و دگرگونی آن پرداخته و مهمترین اشکال تحول نظام بین الملل را با توجه به تغییر ماهیت، قواعد و تعاملات مطرح نموده ایم. پس از آن، نظام بین المللی پیش از بحران عراق مورد بحث قرار گرفته و امیدها و بیم های ایجاد شده در سالهای دهه 1990، برای رفتن به سوی وضعیت های چند قطبی، هژمونی و یا تک قطبی مطرح شده است. همین طور ویژگی های تاثیرگذار بحران عراق و اینکه چگونه بر خلاف اصول و هنجارهای حقوق بین الملل و بدون مجوز تنها نهاد مشروع برای تجویز اقدام نظامی، یک دولت قدرتمند به یک عضو مستقل و حاکم (جدا از نظام سیاسی دیکتاتور و بحران ساز آن) حمله نموده و اصل حاکمیت دولتها را زیر پا گذاشت.

منطقه خلیج فارس به دلیل موقعیت ژئوپلتیک، ژئواکونومیک خود، در طول تاریخ مورد توجه قدرتهای فرامنطقه ای بوده است. این منطقه که انبار ذخیره انرژی جهان می باشد، در حال حاضر از نظر سیاسی - امنیتی، جایگاه ویژه ای در استراتژی یکجانبه گرایانه ایالات متحده پیدا کرده است. فروپاشی نظامهای سیاسی افغانستان و عراق، زمینه ساز حضور هر چه بیشتر آمریکا و تقویت پایگاه های این کشور و تسخیر پایگاه های مختلف نسبت به منطقه شده است. اروپا، چین و روسیه نیز به عنوان درتهای بزرگ دارای گرایشهای مختلف نسبت به منطقه استراتژیک خلیج فارس هستند.